Áitíonn an Coimisiún gur Ceist Cheart an Duine agus Comhionannais é an tAthrú Aeráide
D’fhoilsigh Coimisiún na hÉireann um Chearta an Duine agus Comhionannas (‘an Coimisiún’) a Ráiteas Beartais ar Aistriú Cóir inniu.
Is baol láithreach agus forleathan é an t-athrú aeráide don chomhshaol náisiúnta agus do shochaithe ar fud na cruinne, Éire ina measc. Níl aon cheist ach go gcaithfear gníomhú láithreach i leith athrú aeráide.
Caithfidh caighdeáin chearta an duine agus comhionannais a bheith ina gcuid lárnach dár n-aistriú i dtreo tír ísealcharbóin. Caithfimid a chinntiú go dtarlaíonn bogadh i dtreo geilleagar atá neodrach ó thaobh na haeráide ar bhealach cóir, agus nach bhfágtar aon duine ná aon duine ar gcúl.
Éilítear inár Ráiteas Beartais, ina bhfuil 15 phríomh-mholadh, go mbunófaí láithreach an Coimisiún um Aistriú Cóir a gealladh agus a bhfuil moill air, agus go gcuimsítear go follasach cearta an duine agus comhionannas ina shainordú agus go leabaítear iad i bhfeidhmeanna, saineolas agus éagsúlacht a chomhlachta rialaithe agus a fhoirne. Anuas air sin, caithfidh sainordú an Choimisiúin oibleagáidí Dhualgas na hEarnála Poiblí a chumhdaítear sa dlí a chur san áireamh.
Éilímid cur chuige uaillmhianach, comhar níos fearr i mbeartais agus straitéisí Rialtais, béim níos láidre ar bhearta spriocdhírithe bunaithe ar fhianaise, rannpháirtíocht agus plé sóisialta feabhsaithe, agus sásraí láidre cuntasachta.
I bhfianaise athrú aeráide tubaisteach, tá sé riachtanach go léireodh an Rialtas ar fad dlúthpháirtíocht agus ceannaireacht i dtreo an Aistrithe Chóir, ceann a thabharfaidh muid ó úsáid breoslaí iontaise agus chuig todhchaí inbhuanaithe. Faigheann an Stát maoiniú suntasach AE le caitheamh ar chur i bhfeidhm beartas, clár agus taighde a bhaineann leis an Aistriú Cóir. Caithfidh an maoiniú sin údar imní chearta an duine agus comhionannais a chur san áireamh agus a chinntiú go dtugtar na hacmhainní a theastaíonn dóibh siúd is mó atá ina ngátar, ag cosaint daoine ar neamhionannas.
Léiríonn sé seo tráth tábhachtach don Stát chun dul chun cinn a dhéanamh ar chearta an duine agus comhionannas, Dualgas na hEarnála Poiblí a chur chun cinn agus a fhorfheidhmiú, agus an creat beartais a dhéanamh slán i bhfad na haimsire.
Dúirt an Príomh-Choimisinéir Sinéad Gibney:
“Ba cheart d’Aistriú atá Cóir i ndáiríre dul i ngleic leis an neamhionannas agus an éagóir a chruthaíonn an ghéarchéim aeráide agus a dhéantar níos measa dá barr. Níl sé dodhéanta an pláinéad a chosaint fad a chosnaítear grúpaí atá leochaileach go struchtúrtha, ná ní rogha é, tá gá leis agus is dualgas é.
“Is deis é seo don Rialtas tús áite a thabhairt d’acmhainní chun dul chun cinn a dhéanamh ar chearta an duine agus comhionannas in Éirinn agus ceannaireacht a léiriú go hidirnáisiúnta.
“Tá an t-aistriú glas ag tarlú i gcomhthráth le haistriú digiteach, rud a mbíonn tionchair shuntasacha aige ar an tsochaí agus an geilleagar. De réir mar a théann na haistrithe sin ar aghaidh agus a bhíonn siad ag idirghníomhú lena chéile, tá sé riachtanach go ndéanfadh an Coimisiún um Aistriú Cóir machnamh ar an dá shnáithe, seachas ar an aeráid aisti féin.”
Áirítear ar na moltaí beartais eile:
- Go mbeadh aird chuí ag an Rialtas ar chás na dteifeach aeráide, agus an gá atá le tacaíocht trí athshuíomh agus athlonnú, agus pleanáil tearmainn réamhghníomhach le haghaidh na hÉireann.
- Go nglacfadh an Rialtas bearta gníomhacha spriocdhírithe chun tacú le grúpaí atá leochaileach go struchtúrtha agus cosaint ar mhí-oiriúnú i ndearadh, monatóireacht, athbhreithniú agus meastóireacht an Aistrithe Chóir in Éirinn, fad a ghlactar le dearcthaí trasnacha agus idirghlúine.
- Go ndéanfadh an Rialtas machnamh ar mheasúnuithe leochaileachta athraithe aeráide, le béim ar leochaileacht eacnamaíoch agus gheografach, sa phróiseas pleanála oiriúnaithe.
- Go n-áireofaí le sainordú an Choimisiúin um Aistriú Cóir tiomantais shainráite chun taighde agus sonraí a fhorbairt, le fócas straitéiseach ar ghrúpaí atá leochaileach go struchtúrtha.
- Go leagfadh an Rialtas béim níos láidre ar bhearta spriocdhírithe bunaithe ar fhianaise in éineacht le bearta aon uaire, chun teacht roimh thionchar an bhochtanais fuinnimh ar theaghlaigh atá leochaileach go struchtúrtha.
- Go bhfuil rannpháirtíocht agus plé sóisialta ina gcuir chuige riachtanacha chun aghaidh a thabhairt ar leochaileacht fostaíochta a bhaineann leis an Aistriú Cóir, agus éilimh ar rannpháirteachas leanúnach oibrithe agus páirtithe leasmhara.
- Go bhfeabhsódh an Rialtas rannpháirtíocht trí thús áite a thabhairt d’fhorbairt pobail i gceantair atá thíos leis, trí mhaoiniú, tacaíocht do dheiseanna fostaíochta malartacha agus inbhuanaithe, agus oiliúint agus forbairt.
- Go gcinnteodh an Rialtas go bhfuil Creat Digiteach na hÉireann agus an Plean Gníomhaithe ar son na hAeráide ag feidhmiú in éineacht lena chéile chun rannpháirtíocht bhríoch a chinntiú sa dearadh beartais, monatóireacht agus athbhreithniú i measc na ngrúpaí uile atá leochaileach go struchtúrtha. Áirítear leis sin go dtabharfadh an Rialtas tús áite do shásraí neamhdhigiteacha as líne spriocdhírithe le haghaidh comhairliúcháin, ar leibhéal an phobail ina measc.
Nótaí d’Eagarthóirí:
Tá an Ráiteas Beartais le haghaidh Aistriú Cóir ar fáil ar: https://www.ihrec.ie/app/uploads/2023/04/Policy-Statement-on-a-Just-Transition-Final.docx
Áiríodh coincheap an ‘Aistrithe Chóir’ mar phríomhthiomantas i gComhaontú Pháras, 2015 agus léirítear é freisin i Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe na Náisiún Aontaithe.