Míchumas agus Tithíocht

Is féidir idirdhealú a fhulaingt ar cheithre bhealach ar leith.

Idirdhealú díreach

Seo nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat is a chaitheann le duine eile i gcás comhchosúil, mar gheall ar chúinse nó saintréith phearsanta dhifriúil a bhaineann leis na forais chosanta.

Idirdhealú indíreach

Seo nuair a chuireann beartas nó foráil atá infheidhme i leith gach duine faoi mhíbhuntáiste thú mar gheall ar chúinse nó saintréith phearsanta a bhaineann leis na forais chosanta.

Idirdhealú go barúlach

Seo nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leatsa is a chaitheann le duine eile i gcás comhchosúil, toisc gur mheas an duine sin, cé go raibh siad mícheart, go mbaineann na forais chosanta leat.

Idirdhealú trí bhainteacht

Seo nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat is a chaitheamh le duine eile i gcás comhchosúil, mar gheall ar cheangal nó gaol a bheith agat le duine éigin lena mbaineann na forais chosanta.

Faoi dhlí na hÉireann, is iad na forais chosanta:

Inscne (fireann, baineann, trasinscne nó neamh-dhénártha)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil inscne dhifriúil agat le duine eile.

Stádas sibhialta (singil, pósta, scartha, colscartha, baintreach nó duine i bpáirtnéireacht shibhialta)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil stádas sibhialta difriúil agat le duine eile.

Stádas teaghlaigh (ag iompar clainne, tuismitheoir, tuismitheoir gníomhach páiste, nó cúramóir duine atá faoi mhíchumas óna dteastaíonn cúram leanúnach)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil stádas teaghlaigh difriúil agat le duine eile. (Tabhair faoi deara: d’fhéadfadh go mbainfeadh cuid de na cásanna faoin bhforas seo leis an bhforas inscne freisin.)

Gnéaschlaonadh (claonadh heitrighnéasach, homaighnéasach nó déghnéasach)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil gnéaschlaonadh difriúil agat le duine eile.

Aois (i gcás daoine atá 18 mbliana d’aois agus níos sine, agus ina gcás siúd amháin)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil tú níos sine nó níos óige ná duine eile agus nach bhfuil cúis mhaith leis (‘údar oibiachtúil’). (Tabhair faoi deara: ní chumhdaíonn an foras seo idirdhealú líomhnaithe ar pháistí i scoileanna.)

Creideamh reiligiúnach (cúlra reiligiúnach agus iad siúd nach bhfuil aon chreideamh acu ina measc)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil creideamh difriúil agat le duine eile, nó, mar shampla, mar nach bhfuil aon chreideamh agat agus go bhfuil ag duine eile.

Duine den Lucht Siúil

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar gur duine den Lucht Siúil thú agus nach ea an duine eile.

Cine (dath craicinn, náisiúntacht, bunús eitneach nó náisiúnta)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil dath craicinn, náisiúntacht nó eitneacht dhifriúil agat le duine eile.

Míchumas (míchumas intleachtúil, meabhrach agus/nó fisiciúil)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfuil tú faoi mhíchumas agus go bhfuil míchumas difriúil ar dhuine eile nó nach bhfuil siad faoi mhíchumas.

Tá eolas faoi mhíchumas agus freastal réasúnta faoin bhforas míchumais freisin.

Má tá tú ag iarraidh tithíocht nó cóiríocht a fháil, tá foras cosanta amháin breise ann:

Cúnamh tithíochta (íocaíocht cúnaimh tithíochta (HAP), forlíonadh cíosa nó íocaíocht leasa shóisialaigh eile ina measc)

Nuair nach gcaitheann duine éigin chomh fabhrach céanna leat mar go bhfaigheann tú forlíonadh cíosa, íocaíocht cúnaimh tithíochta (HAP), nó cineál eile íocaíochta leasa shóisialaigh agus nach bhfaigheann duine eile.

Nuair a chónaíonn an tiarna talún sa réadmhaoin, agus go gcuirfeadh lóistéir isteach ar a saol príobháideach nó teaghlaigh.

Mar shampla, d’fhéadfadh úinéir réadmhaoine diúltú seomraí ina n-áras teaghlaigh a roinnt le duine aerach. Ach dá mbeadh cuid den teach á ligean ar cíos mar árasán nó fortheach glanscartha, seachas é a roinnt, ní fhéadfadh siad diúltú dóibh ansin. 

Nuair a chaithfear an chóiríocht a chur ar fáil d’inscne amháin ar mhaithe le príobháideachas.

Suanlios ban i mbrú óige, mar shampla.

Ní idirdhealú é faoi na hAchtanna um Stádas Comhionann aon áitreabh nó cóiríocht a bheith in áirithe le húsáid ag daoine atá i gcatagóir áirithe daoine, ina measc:

• chun críocha creidimh;
• dídeanaithe;
• tithe altranais;
• tithe scoir;
• tithe do dhaoine faoi mhíchumas; nó
• brú do dhaoine gan dídean nó chun críche dá leithéid.

Nuair is gá d’údarás tithíochta cóiríocht a shocrú do ghrúpaí sonracha iarratasóirí bunaithe ar aon cheann de na sé chritéar seo a leanas: 

• Méid teaghlaigh
• Stádas teaghlaigh
• Stádas sibhialta
• Míchumas
• Aois
• Duine den Lucht Siúil 

Mar shampla, faoin dlí d’fhéadfadh comhairle tithe móra a chur ar leataobh le haghaidh teaghlach, nó árasáin atá oiriúnach do chathaoireacha rothaí a chur ar leataobh le haghaidh daoine atá faoi mhíchumas. 

Níl difríocht sa chaoi a ndéileáiltear le daoine neamhdhleathach i gcás cóiríochta, nó taitneamhachtaí a bhaineann le cóiríocht, a sholáthar sa chás go n-éilítear an difríocht sa dlí a rialaíonn soláthar cóiríochta.

Níl feidhm ag na hAchtanna um Stádas Comhionann nuair atá seomra ar cíos ag duine ina n-áit chónaithe (seachas cuid ghlanscartha ar leithligh) sa chás go dtéann soláthar na cóiríochta i gcion ar shaol príobháideach nó teaghlaigh an duine nó ar shaol príobháideach nó teaghlaigh aon duine eile a chónaíonn ansin freisin.

Sampla: Má fheiceann an t-úinéir go bhfuil an lóistéir ag cur isteach ar shaol an teaghlaigh, is féidir iarraidh ar an lóistéir bogadh go háit eile.

Níl feidhm ag na hAchtanna um Stádas Comhionann nuair atá earraí á dtabhairt le huacht nó mar bhronntanas.

Ní idirdhealú é má dhiúltaíonn tiarna talún nó duine eile réadmhaoin a ligean ar cíos leat nuair nach bhfuil tú in ann cíos an mhargaidh a íoc.

Má cheapann tú go bhfuil tiarna talún éagórach ag socrú nó ag leasú cíosa, nó má tá aighneas idir tú féin agus do thiarna talún, is féidir leat dul i dteagmháil leis an mBord um Thionóntachtaí Cónaithe Príobháideacha.

Ar dtús, caithfidh tú an freagróir a chur ar an eolas faoin eachtra idirdhealaithe agus go bhfuil sé ar intinn agat gearán a chur faoi bhráid CCÁO ina leith. Tugtar an freagróir ar an soláthraí earraí nó seirbhíse a rinne idirdhealú ort.

Ní féidir leat cás a thabhairt chun CCÁO faoi na hAchtanna um Stádas Comhionann mura ndeachaigh tú i dteagmháil leis an bhfreagróir agus gur thug tú am dóibh freagra a chur chugat. Tá dhá mhí agat ó dháta deiridh an idirdhealaithe chun insint don fhreagróir faoin eachtra idirdhealaithe agus a chur in iúl dóibh go bhfuil sé ar intinn agat gearán a chur faoi bhráid CCÁO ina leith. 

I gcúinsí eisceachtúla, d’fhéadfadh CCÁO síneadh dhá mhí eile a chur leis an tréimhse dhá mhí sin. Tréimhse ceithre mhí a bheadh san uasteorainn ama chun fógra a thabhairt don fhreagróir ansin. Is fíor-annamh go gceadaíonn CCÁO an t-am breise sin.  

Tar éis duit fógra a thabhairt don fhreagróir, ba cheart go bhfaighfeá freagra laistigh de mhí amháin. Mura bhfaigheann tú freagra laistigh de mhí amháin, nó mura bhfuil tú sásta leis an bhfreagra a fhaigheann tú, is féidir leat do ghearán a chur faoi bhráid CCÁO ansin. Ba cheart duit Foirm Ghearáin CCÁO a úsáid. 

Caithfidh tú an gearán a chur isteach laistigh de shé mhí ón uair a tharla an t-idirdhealú a líomhnaítear nó, i gcás gur tharla cúpla eachtra, laistigh de shé mhí ón uair dheireanach a tharla an t-idirdhealú a líomhnaítear. Corruair, d’fhéadfadh CCÁO an teorainn ama sin a leathnú ó 6 mhí go 12 mhí. Is fíor-annamh a tharlaíonn sé sin.

Má stopann an t-idirdhealú leanúnach, beidh sé mhí agat ón dáta a stopadh é chun gearán a chur faoi bhráid CCÁO. Tá comhartha ag siopadóir ar fhuinneog an tsiopa ag rá nach bhfuil cead aon mhadra, madraí treorach ina measc, a thabhairt isteach sa siopa. Baineann sé anuas an comhartha sin agus tugann sé cead isteach do dhaoine a bhfuil madraí treorach leo. Dá bhrí sin, tosaíonn an teorainn ama sé mhí chun gearán a dhéanamh ar an lá a mbaineann siad anuas an comhartha.

Ní bhíonn cásanna eile chomh cinnte céanna. Uaireanta beidh bearnaí móra idir gníomhartha nó cleachtais idirdhealaitheacha. Bíonn sé níos deacra dá bhrí sin a chinneadh ar tharla ‘sárú leanúnach’. 

Sna cásanna sin, d’fhéadfadh gur tharla sraith rudaí a rinneadh, nó nach ndearnadh, as ar eascair idirdhealú. Mar sin, d’fhéadfadh go mbeadh eachtra idirdhealaithe amháin, nó níos mó, lasmuigh den teorainn ama sé mhí. Ach sa chás go bhfuil an t-idirdhealú sách nasctha le hidirdhealú a tharla laistigh den teorainn ama, d’fhéadfaí iad a mheas mar chuid den idirdhealú leanúnach. Tá sé tábhachtach go mbeifeá aireach. Beidh tuairimí difriúla ag daoine difriúla faoinar tharla sárú leanúnach nó nár tharla.

Más mian leat gearán a dhéanamh faoi do chás féin, ba cheart duit é sin a dhéanamh a luaithe is féidir chun fanacht laistigh den teorainn ama sé mhí. Déan é sin fiú má chreideann tú go bhféadfadh idirdhealú a bheith ag leanúint ar aghaidh, nó mura bhfuil tú cinnte go bhfuil sé fós ag tarlú.