28 Lúnasa 2025
Insíodh do Chomhairle na hEorpa go bhfuil fadhbanna móra fós le sonrú ar bhrath, cosaint agus tacaíocht d’íospartaigh leanaí na gáinneála
D’inis Rapóirtéir Náisiúnta na hÉireann um Gháinneáil ar Dhaoine, Coimisiún na hÉireann um Chearta an Duine agus Comhionannas (an Coimisiún) do Chomhairle na hEorpa cé gur dócha gur léiriú é an 162 íospartach gáinneála in 2022–2024 (méadú 30% ar an 124 a sainaithníodh in 2019-2021) ar iarrachtaí feabhsaithe braite agus sainaitheanta na n-údarás, is dóichí gur i bhfad níos airde é fíor-ráta an lín íospartach.
I dtuarascáil na gCoimisiún leis an gceathrú babhta meastóireachta den Ghrúpa Saineolaithe um Ghníomhaíocht i gcoinne Gáinneála ar Dhaoine (GRETA) de chuid Chomhairle na hEorpa, chuireamar i dtábhacht ár n-ábhair imní maidir le soláthar thar a bheith uireasach na cóiríochta d’íospartaigh na gáinneála, lena n-áirítear le haghaidh íospartaigh ban agus leanaí.
Go sonrach, tá sé fós ag dul deacair ar Éirinn íospartaigh leanaí na gáinneála a shainaithint agus a chosaint, agus tacaíocht a thabhairt dóibh. Cé gur mhaith an rud gur áiríodh an méadú ar an bhforáil maidir le híospartaigh leanaí na gáinneála agus toimhde na mionaoise leis an Acht 2024 deiridh, tá ábhar imní fós ann – lena n-áirítear a mhéid a bhaineann leis an ngá do phróiseas sainaitheanta atá sainiúil do leanaí agus measúnú measta aoise a bheith in easnamh.
Cé go bhfuil an Sásra Náisiúnta Atreorúcháin* ar cheann de na forbairtí is suntasaí le blianta beaga anuas, níl sé i mbun feidhme go fóill. Níl bailchríoch curtha leis na Treoirlínte Oibríochtúla is gá chuige sin go fóill.
Éilíonn an Coimisiún go mbeadh na Treoirlínte Oibríochtúla sin soiléir, cuimsitheach, comhairleach, agus bunaithe ar chearta, agus go gcuirfí i gcrích agus go bhfoilseofaí go tapa iad. Ní mór mionsonraí soiléire a chur ar fáil, lena n-áirítear maidir le rochtain ar chúnamh agus tacaíochtaí; agus próisis sainaitheanta, tacaíochtaí agus cosaint atá sainiúil do leanaí.
Ní mór go léireofaí sa NRM nua agus in aon bheartas agus cleachtas a bhaineann le Gáinneáil ar Dhaoine a Chosc oibleagáidí méadaithe Threoir leasaithe 2024 maidir le Frithgháinneáil ón Aontas Eorpach (le trasuí faoi lár 2026).
Ina theannta sin, tá roinnt ábhair imní againn maidir leis an tionchar féideartha a bhaineann le cur chun feidhme intíre Chomhshocrú an Aontais maidir le hImirce agus Tearmann ar na daoine atá i mbaol agus ar íospartaigh na gáinneála. Is ábhar mór imní cur chun feidhme féideartha na nósanna imeachta luathaithe ar íospartaigh na gáinneála agus ar nós imeachta scagtha in imeacht amlíne fhíortheasctha.
Táimid ag ceistiú freisin úsáid na coinneála in aon chóras nua, i bhfianaise gur bealach í an choinneáil atá go hiomlán mí-oiriúnach d’íospartaigh na gáinneála – leanaí ina measc – agus an easpa forála maidir le maoirseacht láidir agus monatóireacht ar chearta an duine sa chur chun feidhme intíre atá molta á gcur san áireamh.
Dúirt an Príomh-Choimisinéir Liam Herrick:
“Tá íospartaigh na gáinneála ar chuid de na daoine is leochailí inár sochaí. Ní staidreamh iad. Ní dúshláin riaracháin iad. Is daoine iad, leanaí óga ina measc, a d’fhulaing na coireanna is uafásaí ina n-aghaidh. Is minic na híospartaigh sin a bheith i bhfolach, agus níor cheart go rachaidís gan aithne. Is iníonacha, mic, tuismitheoirí agus seantuismitheoirí iad. In áit a gciapadh a dhéanamh níos measa trí phróisis dhiana scrúdaithe agus coinneála, nó trí chóiríocht mhíchuí, tá sé de dhualgas orainn gach cineál tacaíochta is féidir a chur ar fáil do na híospartaigh sin. Is gá dúinn anois leanúint ar aghaidh le heasnaimh a shainaithint agus a dheisiú i ndlíthe agus cleachtas na hÉireann chun íospartaigh a shainaithint agus chun tacú leo, chomh maith le gáinneálaithe a ionchúiseamh – rud lena dtabharfar íospartaigh na todhchaí slán agus lena seolfar teachtaireacht shoiléir go bhfuil Éire lándáiríre faoin gcoir ghránna seo a chomhrac.”
*Is é IHREC an Rapóirtéir Náisiúnta um Gháinneáil ar Dhaoine a Chosc, agus is é atá freagrach as maoirseacht a dhéanamh ar chur chun feidhme an tSásra Náisiúnta Atreorúcháin (NRM) don gháinneáil ar dhaoine atá nua agus dírithe ar íospartaigh. Is leis an NRM a chuirtear próiseas struchtúrtha ar fáil chun íospartaigh na gáinneála a shainaithint, agus chun a áirithiú go bhfaigheann siad an tacaíocht chuí.
Nótaí d’eagarthóirí:
Ábhair Imní
Cé go bhfacthas forbairtí suntasacha dearfacha sa fhreagairt fhoriomlán chun gáinneáil a chosc ón tréimhse tuairiscithe dheireanach i leith, tá ábhair imní fós ann don Choimisiún.
Cúnamh agus tacaíochtaí d’íospartaigh na gáinneála
Chonacthas príomhfheabhsuithe ar an gcreat dlíthiúil tríd an Acht um an Dlí Coiriúil (Cionta Gnéasacha agus Gáinneáil ar Dhaoine) 2024, ach táthar fós in amhras faoin tsoiléireacht dhlíthiúil atá ann maidir leis an gcúnamh agus na tacaíochtaí a bhíonn ar fáil d’íospartaigh na gáinneála. Áirítear leis sin a mhéid a bhaineann le soláthar ceadanna inimirce agus ceadanna cónaithe, agus an prionsabal gan ionchúiseamh a thabhairt, cóiríocht shábháilte agus iomchuí, i measc nithe eile.
Cóiríocht
Táthar fós imníoch faoi sholáthar an-uireasach na cóiríochta d’íospartaigh na gáinneála. I gcás fhormhór na n-íospartach ar iarratasóirí na Cosanta Idirnáisiúnta iad, cuirtear cóiríocht ar fáil dóibh sa Soláthar Díreach fós, rud atá go hiomlán mí-oiriúnach dá riachtanais, go háirithe d’íospartaigh ban na gáinneála. Feartar fáilte mhór roimh bhunú le déanaí na saindídine d’inscne amháin (Rosa’s Place), agus freagairt dhearfach ann di – ach ní leor í chun freastal ar an éileamh agus líon teoranta spásanna inti d’ocht leaba, agus fadhbanna rochtana eile i gceist, lena n-áirítear critéir incháilitheachta shriantacha.
Sainaithint agus tacaíochtaí d’íospartaigh leanaí na gáinneála
Chuir an Coimisiún i dtábhacht arís agus arís eile a thábhachtaí atá sainaithint agus soláthar na dtacaíochtaí d’íospartaigh leanaí na gáinneála, ina moltar go n-áireofaí go sainráite prionsabal leasanna an linbh i Sásra Náisiúnta Atreorúcháin a bheadh sainiúil do leanaí, ach níl sé sin curtha chun feidhme. Cé gur mhaith an rud gur áiríodh an méadú ar an bhforáil maidir le híospartaigh leanaí na gáinneála agus toimhde na mionaoise leis an Acht 2024 deiridh, tá ábhar imní fós ann maidir lena mhéid a bhaineann leis an ngá do phróiseas sainaitheanta atá sainiúil do leanaí agus measúnú measta aoise a bheith in easnamh. Tá sé sin le suíomh i gcomhthéacs níos leithne na rátaí sainaitheanta íospartaigh leanaí atá i gcónaí íseal.
An Sásra Náisiúnta Atreorúcháin agus na Treoirlínte Oibríochtúla
Is féidir go bhfuil an Sásra Náisiúnta Atreorúcháin nua, atá le teacht i mbun feidhme go luath amach anseo, ar cheann de na forbairtí is suntasaí le blianta beaga anuas. Níl bailchríoch curtha leis na Treoirlínte Oibríochtúla is gá don oibríochtú sin go fóill. Éilíonn an Coimisiún go mbeadh na Treoirlínte Oibríochtúla sin soiléir, cuimsitheach, comhairleach, agus bunaithe ar chearta, agus go gcuirfí i gcrích agus go bhfoilseofaí go tapa iad. Ní mór mionsonraí soiléire a chur ar fáil, lena n-áirítear maidir le rochtain ar chúnamh agus tacaíochtaí; agus próisis sainaitheanta, tacaíochtaí agus cosaint atá sainiúil do leanaí.
Comhshocrú an Aontais maidir le hImirce agus Tearmann
Tá roinnt ábhair imní ag an gCoimisiún maidir le tionchar féideartha an chur chun feidhme intíre ar Chomhshocrú an Aontais maidir le hImirce agus Tearmann ar dhaoine atá i mbaol agus ar íospartaigh na gáinneála. Is cúis imní iad cur chun feidhme féideartha na nósanna imeachta luathaithe ar íospartaigh na gáinneála agus nós imeachta scagtha in imeacht amlíne fhíortheasctha. Tá an Coimisiún tar éis ábhair shonracha imní a tharraingt anuas freisin maidir le húsáid na coinneála in aon chóras nua, i bhfianaise gur bealach í an choinneáil atá go hiomlán mí-oiriúnach d’íospartaigh na gáinneála, agus an easpa forála maidir le maoirseacht láidir agus monatóireacht ar chearta an duine sa chur chun feidhme intíre atá molta á gcur san áireamh.